Μία ανάγνωση στο βιβλίο της Πόλυς Χατζημανωλάκη "Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ"

γράφει η Νότα Χρυσίνα*

Η Πόλυ Χατζημανωλάκη στο βιβλίο της «Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ»  έχει φτιάξει μία κυψέλη από μικρές ιστορίες αρμονικά συνδεδεμένες όπως η κυψέλη μιας μέλισσας, την οποία περιγράφει έξοχα.

Με την μέθοδο mise and abyme δηλαδή την εγκιβωτισμένη αφήγηση ή καλύτερα τις αφηγήσεις πλέκει με τη γλώσσα  της την ιστορία του Πέτρου Ασλάνογλου, του δεκαεπτάχρονου έφηβου από την Ελλάδα που πηγαίνει να φοιτήσει στην περιοχή που έζησε και πέθανε ο ποιητής Ανδρέας Κάλβος, το Λινκολνσάιρ της Βρετανίας.

Το Λινκολνσάιρ χρησιμοποιείται με διπλό τρόπο. Από τη μία γίνεται το φόντο πάνω στο οποίο πλέκεται η ιστορία του Πέτρου και από την άλλη είναι η αφορμή να θυμηθούμε τον Κάλβο  και τα ποιήματά του, αποσπάσματα από τα οποία παραθέτει η συγγραφέας στην αρχή κάθε κεφαλαίου.

 Η Πόλυ Χατζημανωλάκη μας βάζει στην ιστορία με έναν τρόπο μαγικό. Ο αναγνώστης νιώθει σαν να  «βουτάει» μέσα στον πίνακα του Κόνσταμπλ με την αγγλική εξοχή που κοσμεί το εξώφυλλο και ρουφάει κυριολεκτικά τα κεφάλαια του βιβλίου που είναι γεμάτα περιπέτεια. Ο ήρωας της Χατζημανωλάκη έχει κάτι από την σπιρτάδα του Χάρυ Πότερ αν και είναι περισσότερο ρεαλιστικός. Η ίδια η Χατζημανωλάκη δεν υστερεί καθόλου σε σχέση με τη Ρόουλινγκ και θα μπορούσε να γράφει best seller εάν η ελληνική γλώσσα ήταν μία γλώσσα που θα μιλούσαν τα εκατομμύρια που μιλούν την αγγλική. 

Ο ήρωας της συγγραφέα ο Πέτρος Ασλάνογλου γνωρίζει άριστα την αγγλική γλώσσα. Έτσι, όταν έρχεται αναπάντεχα η ευκαιρία, πηγαίνει να σπουδάσει στη Βρετανία φιλοξενούμενος του Ιάκωβου Λογιάδη, ιδιόρρυθμου καθηγητή Μαθηματικών και φίλου του πατέρα του. H Χατζημανωλάκη στο επίμετρο μας πληροφορεί πως η ιστορία είναι του Πέτρου και του Ιάκωβου δηλαδή έχει ορίσει δύο βασικούς ήρωες και η πρόθεσή της είναι μάλλον να εξελιχθούν ισότιμα. Ωστόσο, ο Πέτρος κυριαρχεί στο σκηνικό με ένα πνεύμα περιπέτειας που φαίνεται να απηχεί και τον χαρακτήρα της συγγραφέα. Η ιστορία περιλαμβάνει «προσδοκίες που διαψεύδονται, ποδηλατικές εξορμήσεις στη βρετανική εξοχή, χτυποκάρδια και αγωνίες στα θρανία ενός αγγλικού κολεγίου, πρόβες για θεατρικές παραστάσεις, μια Λέσχη φυσιοδιφών και αρχαιοφίλων, κλέφτες του μελιού, ο δαφνοστεφής ποιητής Τέννυσον, ο Σεφέρης, συνομωσίες γηραιών καρμπονάρων, το ημερολόγιο μιας μελισσοκόμου, τα λάθη του κώδικα Ντα Βίντσι, όλα αυτά, σαν φωτεινά σωματίδια σκόνης, αντανακλούν, διασκορπίζουν και παρασύρουν στη δίνη τους όπως ένα σμήνος από μέλισσες θραύσματα από το παρελθόν.

Μέσα από τους ιριδισμούς προβάλλει η αλήθεια της παρουσίας του Έλληνα ποιητή Ανδρέα Κάλβου σε αυτή την πόλη του Λινκολνσάιρ». Η παραπάνω καταιγιστική περιγραφή των γεγονότων που ζει ο ήρωας υπάρχει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.

Η ιστορία του βιβλίου ξεδιπλώνεται σε πολλά επίπεδα και περιλαμβάνει διαφορετικά είδη αφήγησης: επιστολή, ημερολόγιο, ιστορικό μυθιστόρημα, μυθιστόρημα χαρακτήρων, ταξιδιωτικό μυθιστόρημα κ.λ.π.

Είναι ένα αφήγημα που έχει έντονες αναφορές στον μοντερνισμό ιδιαίτερα όσον αφορά τον χειρισμό του χρόνου.  Ο χρόνος δεν είναι γραμμικός θυμίζει την Βιρτζίνια Γουλφ, την οποία αναφέρει η Χατζημανωλάκη τουλάχιστον τρεις φορές. Συνδυάζει, επίσης, στοιχεία ρομαντισμού  καθώς η περιγραφή του τοπίου θυμίζει βικτωριανό μυθιστόρημα περιγράφοντας κήπους και τοπία του Κόνσταμπλ όπως αυτό που κοσμεί το εξώφυλλο.

Ο Κάλβος είναι πάντοτε στο φόντο λειτουργώντας ως μία πύλη του χρόνου από την οποία μπαίνουμε στο παρελθόν, καθώς θυμόμαστε τη ζωή του ποιητή ακολουθώντας τα χνάρια του στο Λινκολνσάιρ αλλά και μέσα από τα ποιήματά του, στα οδοιπορικά δοκίμια του Σεφέρη για το Λάουθ, που έγιναν η αφορμή για το βιβλίο, όπως γράφει η Χατζημανωλάκη, μέχρι το παρόν της ιστορίας που διαβάζουμε ως αναγνώστες και με αυτόν τον τρόπο ζωντανεύουμε την ιστορία. Επίσης, ταξιδεύουμε στο μέλλον με όχημα την ποίηση του Κάλβου και την φιλοπατρία του αλλά και τις μέλισσες που είναι και εκείνες πρωταγωνίστριες της συγγραφέα η οποία μας βάζει ευφυώς  να διαβάσουμε ένα σχεδόν επιστημονικό άρθρο για τις μέλισσες, τη ζωή τους, το μέλι και ένα πλήθος πληροφοριών για τα τόσο χρήσιμα και εργατικά έντομα, που σε άλλη περίπτωση μόνο επιστήμονες βιολόγοι θα διάβαζαν.

Οι μέλισσες και ο Κάλβος συνδέονται με το μέλι μέσω της γλώσσας. Η σύνδεση αυτή είναι συχνή στη λογοτεχνία. Η ποίηση παρομοιάζεται με μέλι και οι ποιητές με μελισσοκόμους. Ανατρέχοντας στο παρελθόν για παράδειγμα στον Όμηρο ο οποίος  γράφει στην Ιλιάδα για το Νέστορα που «με τη γλυκιά τη γλώσσα», «κι απ’ το μέλι του ‘χυνε φωνή πιο ζαχαρένια».

Υπάρχει επίσης, η αρχαία παροιμιακή έκφραση: «Το Νεστόρειον εύγλωσσον μέλι» (Ευριπίδης) και ο Αριστοφάνης λέει για το Σοφοκλή: «Του μέλιτι κεχριμένου – το στόμα».

Ακόμη στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε πάλι: «Ως γλυκέα τω λάρρυγι μου τα λόγια σου, υπέρ μέλι τω στόματι μου».

Ο Κάλβος, λοιπόν,  σαν τον μελισσοκόμο, συνέλεξε το μέλι της γλώσσας μας από την αρχαία ελληνική και έπειτα και έφτιαξε στίχους με τους οποίους ύμνησε την Ελλάδα και τον αγώνα της ανεξαρτησίας της.

Η Χατζημανωλάκη κάνει επίσης αναφορές στην ιστορία της Ελλάδας και στην ελληνική επανάσταση. Αναφέρεται μάλιστα και στον λόρδο Μπάιρον μέσα από την αρραβωνιαστικιά του που ήταν από το Λινκολνσάιρ και έρχεται μέχρι τη σύγχρονη Ελλάδα και τον αντιδικτατορικό αγώνα όπου ο Ιάκωβος με το κωδικό όνομα Ορφέας είχε έντονη δράση. -Ο Ορφέας που έφτιαξε μία γλώσσα επικοινωνίας από ανθρωπάκια που χόρευαν ώστε να ξεγελάσουν την χούντα. - Ο Ιάκωβος ή Ορφέας που ήταν μαθηματικός και που μέσα από αυτόν η Χατζημανωλάκη μας μίλησε για τα μαθηματικά παρομοιάζοντας τους μαθηματικούς «με ψαράδες που κάθονται και περιμένουν υπομονετικά με το καλάμι τους στη λίμνη να τσιμπήσει κάποιος το δόλωμα ώστε να τον ανεβάσουν στην επιφάνια».

Η Χατζημανωλάκη έχει καλύψει σε αυτό το βιβλίο τόσα θέματα, συγγραφείς, ερωτήματα, γνώσεις, περιπάτους που σε κάνει να αναρωτηθείς εάν μπορείς να συμφωνήσεις με αυτό που γράφει σε κάποιο σημείο του βιβλίου της: «η καλύτερα τροφοδοτημένη φαντασία είναι καλύτερη από οποιοδήποτε βιβλίο». Με αυτό το βιβλίο δεν συναγωνίζεται ούτε η πιο ζωηρή φαντασία!

                            ----------------------------------

Η Πόλυ Χατζημανωλάκη γεννήθηκε στην Κάλυμνο το 1958. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετά έκανε το διδακτορικό της στη Στατιστική Φυσική στις Βρυξέλλες, κοντά στον νομπελίστα Ilya Prigogine. Κατόπιν εργάστηκε ερευνητικά στο Κέντρο Στατιστικής Μηχανικής και Θερμοδυναμικής του Πανεπιστημίου του Austin στο Τέξας, δίδαξε Φυσική σε μεταλυκειακό επίπεδο καθώς και στο Διεθνές Απολυτήριο (ΙΒ΄).

Για δέκα χρόνια διηύθυνε το IB΄ στα Εκπαιδευτήρια Κωστέα - Γείτονα. Είναι μέλος του Γραφείου Εκπαιδευτικής Έρευνας των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα. Τελευταία ασχολείται συστηματικά με τα προγράμματα Βιωματικής Μάθησης, δημιουργώντας εκπαιδευτικό υλικό και πολυμεσικές παρουσιάσεις για όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Συμμετέχει ως συντονίστρια στο Δίκτυο Καινοτόμων Σχολείων και έχει δημιουργήσει το Ιστολόγιο για θέματα μνήμης «Πινακίδες από Κερί». Είναι υπεύθυνη του Πανελλήνιου Διαγωνισμού Ανάγνωσης Παιδικού Βιβλίου «Βιβλιοδρομίες» που τα τελευταία δέκα χρόνια διοργανώνεται από τα Εκπαιδευτήρια Γείτονα και έχει συμβάλει, κατά κοινή ομολογία, στο να μυηθούν οι μικροί μαθητές στην τέχνη της ανάγνωσης. «Οι Μέλισσες του Κάλβου» είναι το πρώτο της μυθιστόρημα.

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ

(2014) Το αλφαβητάρι των πουλιών, Εύμαρος

(2010) Τα αινίγματα του Ν’γκόρο, Ροές

(2008) Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ, Ταξιδευτής

* Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος.