ΛΟΓΓΙΝΟΣ «ΠΕΡΙ ΥΨΟΥΣ»

Αναδημοσίευση από: http://www.dailytvradio.gr/λογγινοσ-περι-υψουσ/

γράφει η Νότα Χρυσίνα*

Ο  Συγγραφέας του «Περί ύψους» μάς είναι ακόμα άγνωστος (!) ωστόσο υπάρχει σχετική βεβαιότητα για την χρονολόγηση του έργου. Τα χειρόγραφα σώζουν το όνομα Λογγίνος. Μέχρι τον 19ο αιώνα το έργο αποδιδόταν στον Κάσσιο Λογγίνο (3ος αι. μ.Χ.). Βάσει τεκμηρίων, που συνάγονται από το ίδιο το έργο (Κεφ.44), το «Περί ύψους» ανήκει στον 1ο μ.Χ. αιώνα. Κανένα παλαιότερο έργο της εποχής αυτής δεν παραπέμπει στο «Περί ύψους» και κανένα κατοπινότερο έργο της εποχής δεν μνημονεύεται από τον συγγραφέα.

Ο συγγραφέας απευθύνει «το υπόμνημά του» όπως το χαρακτηρίζει, στον φίλο του Ρωμαίο αξιωματούχο Ποστούμιο Τερεντιανό. Το συνέγραψε ύστερα από αίτημα του τελευταίου, μετά από την κοινή τους μελέτη πάνω στο σύγγραμμα του Καικίλιου του Καλακτίνου.

Γνωρίζουμε ότι το έργο γράφτηκε ως απάντηση στο έργο του Καικίλιου, το οποίο σήμερα είναι χαμένο. Το «Περί ύψους» περικλείει απόψεις πλατωνικές, αριστοτελικές, στωικές και επικούρειες. Περιέχει περίπου εκατό χωρία ποιητών, ρητόρων, φιλοσόφων, ιστοριογράφων και "ένα παράθεμα από την Παλαιά Διαθήκη". Στο έργο υπάρχουν επαρκή στοιχεία που αποκαλύπτουν την ελληνική ταυτότητα του συγγραφέα.

Ο Λογγίνος υποστηρίζει πως το ύψος, η κορύφωση του λόγου, είναι φυσικό χάρισμα αλλά και προϊόν μελέτης και άσκησης.

Τα στοιχεία που γεννούν το αληθινό ύψος είναι πέντε: Τα δύο πρώτα είναι έμφυτα, τα τρία άλλα επίκτητα, με κοινό σε όλα το υπόβαθρο της εκφραστικής ικανότητας.

Πρώτον, η δύναμη για τη δημιουργία διανοημάτων. Δεύτερον, το έντονο και ενθουσιώδες πάθος. Τρίτον, η δημιουργία κάποιων σχημάτων λόγου (δύο ειδών: τα μεν της νοήσεως (σκέψης) δηλαδή αυτά που αφορούν τον τρόπο σύλληψης του νοήματος, τα δε της λέξεως (έκφρασης) δηλαδή αυτά που αφορούν τον τρόπο έκφρασης). Τέταρτον, η ευγενής έκφραση δηλαδή η επιλογή των λέξεων, η μεταφορά και η λεξιπλασία. Πέμπτον, που ολοκληρώνει όλα τα προηγούμενα, η κυριαρχική και εξηρμένη σύνθεση.

Το ύψος του λόγου προϋποθέτει υψηλή ψυχή καθώς είναι ο αντίλαλός της. Ο μεγάλος δημιουργός διακρίνεται για την υψηλοφροσύνη του. Το ύψος μπορεί να γεννηθεί με την μίμηση των μεγάλων έργων του παρελθόντος. Ο Πλάτωνας δεν δίστασε να μιμηθεί τον Όμηρο.

Ο Λογγίνος δίνει παραδείγματα μεγαλείου τόσο από την «Ιλιάδα» του Ομήρου όσο και από την «Γένεση».

Συγκρίνοντας τα ομηρικά έπη μεταξύ τους ο Λογγίνος ισχυρίζεται ότι η «Ιλιάδα» δονείται από πάθος ενώ η «Οδύσσεια», την οποία θεωρεί μεταγενέστερο έπος, από αφήγηση και μυθοπλασία.

Στην κατάκτηση του ύψους συμβάλλει η επιλογή των ουσιαστικότερων στοιχείων της υπόθεσης και επιτυγχάνεται με τη σωστή σύναψή τους.

Ο δημιουργός οφείλει να αναρωτιέται για την εντύπωση που θα έκανε το έργο του στους σπουδαίους λογοτέχνες του παρελθόντος. Επίσης, πρέπει να αφηγείται με ζωντάνια και μέσα από τη «φαντασία» του να χτίζει λόγο μεγαλοπρεπή και ζωντανό. Οι φανταστικές εικόνες του ποιητικού λόγου αποβλέπουν στην έκπληξη.

Τα σχήματα μπορούν να δώσουν μεγαλείο. Ερωταποκρίσεις, ασύνδετα, υπερβατά, πολύπτωτα, εναλλαγές αριθμών, χρόνων, προσώπων, περιφράσεις.

Το ευγενές λεκτικό είναι σπουδαία πηγή ύψους. Επιλογή κατάλληλων λέξεων, μεταφορές, παραβολές, εικόνες, υπερβολές (αρμονία).

Ο μεγαλοφυής δημιουργός δεν είναι αλάνθαστος. Ο Όμηρος έκανε λάθη όπως και ο Σοφοκλής αλλά ο πρώτος έγραψε τα έπη και ο δεύτερος το αριστούργημα την τραγωδία «Οιδίποδας τύραννος».

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με έναν διάλογο με άγνωστο σε εμάς φιλόσοφο. Ο διάλογος αφορά την ποίηση. Ο φιλόσοφος αναρωτιέται για την έλλειψη χαρακτήρων υψηλών πάνω από τα συνηθισμένα. Αναφέρεται στην έλλειψη δημοκρατίας και ελευθερίας και στην σχέση τους με την ποίηση. Διαπιστώνουν πως κυριαρχούν η φιλοχρηματία και η φιληδονία και πως κανένας δεν ενδιαφέρεται για το ψυχικό μεγαλείο. Υπάρχει παντού διαφθορά. Τα πάντα αγοράζονται και ο καθένας είναι πρόθυμος να πουλήσει την ψυχή του.

Το «Περί ύψους» μεταφράστηκε από τον Γάλλο ποιητή και κριτικό λογοτεχνίας Νικολά Μπουαλώ (1674) ο οποίος πίστευε στην μίμηση των παλαιών, των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων λογοτεχνών, σε αντίθεση με τους νέους της εποχής του.

Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος

Λογγίνος, «Περί ϋψους», μεταφρ. Φιλολογική ομάδα Κάκτου, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1999