Σκέψεις πάνω στον ΚΩΣΤΑ ΑΞΕΛΟ

Με αφορμή  το επίμετρο του ΜΑΡΙΟΥ ΜΠΕΓΖΟΥ στο βιβλίο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΟΥΑΤΖΗ για τον φιλόσοφο

γράφει η Νοτα Χρυσίνα* 

Η φιλικότητα συνυπάρχει άρρηκτα με την ποιητικότητα

Ο Μάριος Μπέγζος, καθηγητής Συγκριτικής Φιλοσοφίας της Θρησκείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, έγραψε την ελληνική βιογραφία του Κώστα Αξελού, μετά από πρόταση του ίδιου του φιλοσόφου. Τίτλος του βιβλίου Κώστας Αξελός. Το Άνοιγμα της Σκέψης (Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2002).

Ο Γιώργος Δουατζής πρότεινε στον Μάριο Μπέγζο να γράψει το επίμετρο του βιβλίου του, στο οποίο καταγράφεται η τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός στον ποιητή- δημοσιογράφο, καθώς είναι συστηματικός μελετητής της φιλοσοφίας του Αξελού και βιογράφος του. Το βιβλίο του Γ. Δουατζή ΤΟ ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ εκδόθηκε το 2011(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ).

Βασικές έννοιες της σκέψης του Αξελού, που αναφέρονται από τον Μ. Μπέγζο, είναι η «ανοικτότητα», η «πλανητική σκέψη», ο «κ/Κόσμος», το «παιχνίδι του κόσμου».

Επίσης, σημαντικές έννοιες είναι: η ποιητικότητα και το αποκορύφωμα της σκέψης του φιλοσόφου η φιλικότητα. Ο φιλόσοφος αποθεώνει τη φιλία, η οποία «δεν θεωρεί τον εαυτό της, τους άλλους, τον κόσμο σαν μια κτήση και …διατρέχει το σύνολο της σχέσης άνθρωπος και κόσμος». «Η φιλικότητα συνυπάρχει άρρηκτα με την ποιητικότητα».

Η φιλικότητα του Αξελού με παραπέμπει στην φιλότητα και το νείκος του Εμπεδοκλή, ο οποίος είχε έρθει σε επαφή με πλάνητες  που με την διδασκαλία μυστικιστικών ρευμάτων και καθαρμών καθόρισαν τη σκέψη του. Ο ίδιος ο Εμπεδοκλής έγραψε στους δικούς του Καθαρμούς απευθυνόμενος στους συμπολίτες του:

«...Αθάνατος εγώ κι όμοιος θεός πλανιέμαι,

κι όχι θνητός, ανάμεσα σε σας και τιμημένος

περιζωσμένος με ταινίες κι ολάνθιστα στεφάνια.»

Η «ανοικτότητα της σκέψης» του Αξελού και το «πλανητικό στοιχείο» που διαπερνά τη σκέψη του έχει πολλαπλές αναφορές. Η πρώτη οδηγεί στον πλανήτη Γη που σήμερα, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, είναι, για πρώτη φορά στην ιστορία του, ενωμένος πολιτισμικά. (Η Δύση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη και μέσα από την Τεχνολογία κατισχύει της Ανατολής).

Δεύτερον, η πλάνη στην οποία οδήγησε η αναζήτηση της αλήθειας μέσα από την Φιλοσοφία, για να διαπιστωθεί πως δεν υπάρχει μία αλήθεια αλλά κυρίαρχη οπτική γωνία από την οποία την παρατηρούμε και επομένως η αλήθεια ταυτίζεται σχεδόν με την πλάνη ή το εφήμερο.

Τρίτον, ο πλάνης που σημαίνει ταξιδευτής όπως ο σημερινός άνθρωπος, περισσότερο από κάθε εποχή στο παρελθόν, αλλά και η σκέψη που πλανάται και περιπλανάται. Όπως σημειώνει ο Μπέγζος με τα ακριβή λόγια του Αξελού «Η πλανητική σκέψη αντιστοιχεί στην περιπλάνηση του είναι εν τω γίγνεσθαι της ολότητας του κόσμου». Ο περιπλανώμενος έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να μην καταντήσει παραπλανώμενος καθώς συναντάει μέσα στον χώρο και τον χρόνο «όψεις της αλήθειας».

Καθήκον του ανθρώπου «η “φιλίωση” με τον πολυδιάστατο και ανοιχτό Κόσμο, κάτω από τον ορίζοντα του Χρόνου». Ο άνθρωπος θέλοντας να εξουσιάσει το «παν» δεν κατορθώνει να ελέγξει τον σημαντικότερο αντίπαλό του τον εαυτό του. Ο αυτοέλεγχος είναι αυτό που πρέπει να στοχεύει ο άνθρωπος. Η παραδοχή της αβεβαιότητας οδηγεί στην ελευθερία. «Εκ προοιμίου δεν είμαστε η ερώτηση, αποτελούμε μέρος της». «Οι λέξεις μπορούν να ανοίγονται σε ένα γενικότερο ρεύμα το οποίο τις φέρει». Γι’  αυτό δεν υπάρχει τελευταία λέξη. Ούτε πρώτη. Όλες οι λέξεις έχουν την ιστορία τους». Συνέπεια αυτού η ανοικτότητα. Για πρώτη φορά στην Ιστορία της σκέψης δεν υπάρχει καμία παρηγοριά, καμία σωτηρία. Το ήθος είναι επιλογή και τρόπος ζωής. Η γλώσσα δεν αρκεί να εκφράζει αλλά πρέπει και να σιωπά. Πίσω από τη λέξη υπάρχει ο διάλογος που προηγήθηκε της έκφρασής της. (Gadamer). Η σιωπή έχει νόημα.

«Για να ξεπεράσουμε κάτι πρέπει να το αφήσουμε να μας διαπεράσει». «Σκοπός της σκέψης είναι να σκέφτεται. Τι; Αυτό που φανερώνεται και που αποκρύβεται». Ο Ηράκλειτος είχε πει «η φύση αγαπά να κρύβεται» και «πως ο λόγος δεν λέει ούτε κρύβει». Ο φιλόσοφος και ιδιαίτερα ο στοχαστής πρέπει να είναι έτοιμος να πλησιάσει τη σοφία και ταυτόχρονα τη συντριβή.

Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Αξελό «υποφέρει διότι δεν είναι όλον». Θυμίζει τη θεωρία του Πλάτωνα για τον ανδρόγυνο στο «Συμπόσιο ή Περί έρωτος». Η ποιητικότητα παραπέμπει στην έννοια της ποίησις του Αριστοτέλη ως εκδήλωση της αδιαίρετης ύλης και του πνεύματος και την Τέχνη της Φύσης που συνδέεται με τον Δημιουργό. Η ποιητικότητα και η φιλικότητα θα μπορούσε να παραπέμπει στην Ποιητική του Αριστοτέλη και στα «καθόλου», τους γενικούς νόμους. Η ποίηση άλλωστε θεωρήθηκε από τον Αριστοτέλη φιλοσοφικότερη της Ιστορίας. Ο Κ. Αξελός ήταν ο τελευταίος φιλόσοφος του 20ού αιώνα, όπως γράφει ο Μάριος Μπέγζος. Στην τελευταία του συνέντευξη στον Γ. Δουατζή φαίνεται ο φιλόσοφος αλλά και ο άνθρωπος σε μια αρμονική σύζευξη. Η Ποίηση είναι μία δύναμη που θέτει σε κίνηση τη σκέψη και η σκέψη που στοχάζεται συναντάει την Ποίηση. Η ποίηση όταν αγγίζει το ύψος της είναι η μέλλουσα σκέψη που έχει ήδη αναγγελθεί.

*Η Νότα Χρυσίνα είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος

http://www.douatzis.gr